Đăng Nhập
Lo lắng về nguy cơ “vỡ” quỹ hưu trí trong tương lai, Dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) đã đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu của cả lao động nam và nữ, đồng thời bổ sung thêm chế độ “bảo hiểm hưu trí bổ sung”. Tuy nhiên, việc sửa đổi, bổ sung chế độ BHXH dài hạn (hưu trí, tử tuất) chủ yếu là tăng nghĩa vụ, giảm quyền lợi của người tham gia liệu có khả thi và được sự đồng tình, ủng hộ của người lao động?
Chế độ bảo hiểm hưu trí hiện hành của Việt Nam tồn tại không ít bất cập. Việc sửa đổi, bổ sung Luật BHXH cũng là nhằm khắc phục những hạn chế này. Nhưng liệu việc làm này có thực sự cải cách và đem lại hiệu quả?.
Tăng tuổi nghỉ hưu để... cân đối quỹ hưu trí
Theo quy định hiện hành, tuổi nghỉ hưu của lao động nam là 60 và nữ là 55. Tuy nhiên, như nhận xét của bà Đỗ Thị Xuân Phương - Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam - thì tuổi nghỉ hưu thực tế bình quân chung thấp hơn so với tuổi quy định hiện hành, trong đó nam 55,62 tuổi (thấp hơn 4,4 tuổi so với tuổi 60), nữ 52,65 tuổi (thấp hơn 2,4 tuổi so với tuổi 55).
Trong khi đó, tuổi thọ trung bình của nước ta ngày càng tăng đã làm thời gian trả lương hưu bị kéo dài (theo số liệu thống kê năm 2012, tuổi thọ bình quân của người nghỉ hưu chết là 73,04 tuổi, trong đó nam là 73,95 tuổi, nữ là 71,2 tuổi). Như vậy, thời gian trả lương hưu bình quân là gần 20 năm, trong đó nam là 19 năm, nữ là 20 năm. Thực tế này cho thấy “tình hình cân đối quỹ hưu trí, tử tuất chưa đảm bảo bền vững, lâu dài”, bà Đỗ Thị Xuân Phương lo lắng.
Vì lý do trên, tại Dự thảo Luật BHXH, cơ quan soạn thảo đã đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu đối với từng nhóm đối tượng. Trước tiên, từ năm 2016 trở đi thực hiện tăng tuổi nghỉ hưu đối với cán bộ, công chức, viên chức theo phương thức cứ ba năm tăng tuổi nghỉ hưu lên 1 tuổi cho cả nam và nữ cho đến khi đạt 62 tuổi (phương án 1) hoặc cho đến khi nam đạt 62 tuổi, nữ đạt 60 tuổi (phương án 2). Như vậy, tính từ thời điểm thực hiện (năm 2016) thì nam đạt 62 tuổi vào năm 2022 và mất 6 năm điều chỉnh; nữ đạt 62 tuổi vào năm 2037 và mất 21 năm điều chỉnh hoặc nữ đạt 60 tuổi vào năm 2031 và mất 15 năm điều chỉnh (phương án 2).
Ngoài ra, cơ quan soạn thảo cũng sửa đổi cách tính tỷ lệ hưởng lương hưu hàng tháng theo hướng có lộ trình tăng dần. Cụ thể, mức lương hưu hàng tháng của người lao động được tính bằng 45% mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH tương ứng với 15 năm đóng BHXH, sau đó cứ thêm mỗi năm thì tính thêm 2% đối với nam và 3% đối với nữ, mức tối đa bằng 75%. Khi điều kiện về tuổi đời hưởng lương hưu của nam và nữ bằng nhau thì tỷ lệ tính thêm đối với mỗi năm đóng BHXH sau năm thứ 20 là 2% đối với cả nam và nữ.
Bên cạnh đề xuất của Bộ LĐ - TB&XH, Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) tại Việt Nam cũng khuyến nghị Việt Nam trước hết tăng độ tuổi nghỉ hưu của nữ lên 56 tuổi vào năm 2018 và tiếp tục tăng, cứ hai năm tăng một tuổi cho đến khi đạt 60 tuổi, sau đó tăng đồng thời tuổi nghỉ hưu của cả nam và nữ, cứ hai năm tăng một tuổi cho đến khi đạt 65 tuổi và giữ nguyên ở độ tuổi này.
Nhìn nhận vấn đề này, ông Đặng Như Lợi - nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội thắc mắc: “Khuyến nghị tăng tuổi nghỉ hưu của ILO là giới hạn tổi thiểu hay giới hạn tối đa?. Trong trường hợp giới hạn tối thiểu, tức là người tham gia bảo hiểm hưu trí, tử tuất phải đủ 65 tuổi mới được nghỉ hưu và không bị giảm trừ lương hưu, vậy khi người lao động tuổi đã cao (trên 40 đến dưới 60) không còn khả năng đáp ứng yêu cầu công việc đang làm, phải chuyển làm việc khác lại không có nơi tiếp nhận, trong khi không muốn về hưu sớm thì xử lý thế nào?. Đây là số lượng rất lớn trong lực lượng lao động ở khu vực sản xuất, kinh doanh một số đơn vị sự nghiệp ở Việt Nam”.
Sửa đổi có gì cải cách?
Nếu theo điều chỉnh của Dự thảo Luật thì tuổi nghỉ hưu của nữ sẽ là 62 (mức tăng cao nhất), tức là tăng 7 tuổi so với quy định hiện hành (hoặc tăng 10 tuổi như đề xuất của ILO), mặc dù quá trình điều chỉnh theo phương thức này diễn ra trong 21 năm (hoặc 14 năm như đề xuất của ILO). Rõ ràng đây là sự thay đổi quá lớn khi lần đầu thực hiện việc tăng tuổi nghỉ hưu đối với lao động nữ ở nước ta.
Ngay trong các nước thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) cũng chưa có nước nào điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu của nữ quá 5 tuổi. “Số liệu thống kê trong các nước OECD cho thấy, chưa có nước nào điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu của nữ quá 5 tuổi. Năm 2002 nước Úc điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu của nữ lên 2,5 tuổi; Đức 1 tuổi; Thụy Sĩ 3 tuổi so với tuổi nghỉ hưu năm 1993 và các nước này cũng điều chỉnh tuổi nghỉ hưu qua hai bước tiến tới tuổi nghỉ hưu của nam và nữ bằng nhau vào năm 2035”, TS Phạm Đỗ Nhật Tân, nguyên Vụ trưởng Vụ BHXH, Bộ LĐ -TB&XH nhận xét.
Ngoài phân tích những bất hợp lý trên, đánh giá về phương án cải cách quỹ BHXH của Bộ LĐ - TB&XH và ILO, ông Đặng Như Lợi cũng thẳng thắn bày tỏ: “Sửa đổi có gì mới, có gì cải cách. Ngoài tăng mức đóng, giảm quyền lợi hưởng của người tham gia BHXH nhằm cân đối thu-chi quỹ bảo hiểm hưu trí, tử tuất; có thay đổi gì lớn để khắc phục cơ bản các hạn chế, bất cập của chính sách BHXH hiện hành?.
Qua nhiều lần nghiên cứu cải cách chính sách BHXH, mọi phân tích, đánh giá đều thấy rõ được các ưu điểm, nhược điểm, hạn chế, bất cập và nguyên nhân của chính sách hiện hành, nhưng khi đề xuất cải cách, thay đổi cơ bản lại chỉ là những sửa đổi, bổ sung chắp vá, tạm thời, không xử lí, giải quyết được các vướng mắc, tồn tại, không khắc phục được các hạn chế, bất cập hiện hành, thậm chí còn làm trầm trọng thêm”.
